Cemaat, dini grup, din ve toplum, ilahiyat, kadın-aile-inanç, din ve siyaset 

Ph.D. Thesis - Doktora Tezi 

İlahiyat Fakültesi Öğrencilerinin Cemaat Algılarının Dünya Görüşlerine Etkisi konulu bu araştırma, bir alan araştırması üzerine bina edilmiştir. Anket uygulaması için örneklem olarak beş ilahiyat fakültesi ve bu fakültelerde öğrenim gören birinci ve dördüncü sınıf öğrencileri seçilmiştir. Araştırma, Ankara, Atatürk, Çukurova, Marmara ve Sakarya Üniversiteleri bünyesindeki ilahiyat fakültelerinde 417 öğrenci üzerinde uygulanmıştır. Anket verilerinden elde edilen bulgular, nitel araştırmalarda önemli bir yöntem olan mülakat tekniği ile desteklenmiştir. Öğrencilerin din-siyaset, inanç ve kadın-aile ana başlıkları altında cemaat algılarının dünya görüşlerini ne şekilde biçimlendirildiği araştırılmıştır. Araştırmanın teorik çatısı cemaat kavramı ve dini grup kavramının teorik temelleri üzerine bina edilmiştir. Bu bağlamda cemaat kavramının sosyoloji literatüründe kavramlaştırılması süreci, kavramın teorik temelleri ve literatürdeki yeri ortaya konurken, Tönnies'in "gemeinschaft" ve "gessellschaft" dikotomik tipleştirmesi üzerinde durulmuş ve cemaat ve cemiyet kavramları arasındaki farklılaşmaya neden olan etkenler belirtilmiştir. Grup kavramı, cemaati aşkın toplumsal münasebetleri ve sosyal ilişkileri de belirten bir donanım elde ettiği ve "cemaatler" olarak adlandıran dinsel örgütlenmelerin eş anlamlı bir şekilde "dini gruplar" kavramı ile de anıldığı ifade edilmiştir. Ayrıca, Türkiye'de cemaat kavramının kullanılış biçimi, Türk toplumunun cemaatsel yapısının ve cemaatleşme sürecinin betimlenmesi de yapılmıştır. Yüksek din öğretimi veren İlahiyat fakültelerinin tarihsel gelişimi, toplumun dinsel algı dünyasının inşasındaki rolü ve etkisi de ortaya koyulmuştur. Din sosyolojisinin temel tespitlerinden biri olan din ile toplum arasındaki karşılıklı ilişkilerin ilahiyat ve cemaatler arasında da görüldüğü belirtilmiştir. Bu anlamda, İlahiyat fakültelerinin cemaatleri, cemaatlerin de ilahiyat fakültelerindeki öğrencileri etkiledikleri ve bu etkileşimin karşılıklı olduğu üzerinde durulmuştur. Araştırmanın sonucunda ilahiyat öğrencilerinin dünya görüşlerini inşa ederken çeşitli düzeylerde, şiddet ve yoğunluğu değişken de olsa cemaat öğretilerinden etkilendikleri görülmektedir. Buna göre, bireyin zihniyet dünyasını şekillendiren, değer yargılarını etkileyen ve dünya görüşünü inşa eden temel etkenlerden biri de cemaat yapıları ve öğretileri olduğu saptanmıştır. İlahiyat fakültesi öğrencilerinin kimliğinin ve kişiliğinin belirleyici ve baskın motifin geleneksel değer yargıları olduğu gerçeği, bu kitlenin cemaat yapılarından ve öğretilerinden daha fazla etkilenme ihtimalini üzerinde taşıdığı hususu da araştırmada varılan bir diğer sonuçtur.